'Toruń i jego historia'

     Wystarczy na chwilę obecną tych zagranicznych podróży. Przeniesiemy się teraz do Polski, bo w naszym kraju też jest co oglądać. Mnóstwo pięknych miast i miejsc wartych zwiedzenia i polecenia. Zaczniemy od miasta Toruń. Każdy na pewno to miasto kojarzy z piernikami, lecz zagłębimy się w to miasto bardziej, poznamy co tam tak naprawdę się znajduje.

     Miasto na prawach powiatu w województwie kujawsko-pomorskim. Prawobrzeżna część miasta leży na Pomorzu a lewobrzeżna część położona jest na Kujawach. Toruń położony jest nad Wisłą i Drwęcą w Kotlinie Toruńskiej, stanowiącej część Pradoliny Toruńsko-Eberswaldzkiej. Jest jednym z najstarszych miast polskich. Miasto posiadało prawo czynnego uczestnictwa w akcie wyboru króla. Od 1992 Toruń jest siedzibą kurii diecezji toruńskiej. W 1997 toruński zespół staromiejski został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a od 2004 jest ogólnopolską siedzibą Ligi Polskich Miast UNESCO. Toruńska starówka w 2007 roku w plebiscycie Rzeczpospolitej została uznana za jeden z siedmiu cudów Polski. Toruński Rynek i Ratusz Staromiejski zajęły trzecie miejsce w plebiscycie czytelników polskiej edycji National Geographic Polska na 30 najpiękniejszych miejsc na świecie.

     Toruń położony jest w zalesionej Kotlinie Toruńskiej, po obu stronach rzeki Wisły, otoczony prawie ze wszystkich stron lasami. Dalej od niecki rzeki teren wznosi się 50-60 m n.p.m., często stromo, staje się pagórkowaty, tworząc malownicze trasy. Teren wokół Torunia określany jest jako pagórkowaty.

Największą rzeką dzielącą miasto na dwie części jest Wisła, dzięki której starówka zyskuje malownicze położenie. Drugą co do wielkości jest Drwęca, a trzecią Struga Toruńska, w części swojego biegu przepływa pod zespołem staromiejskim, gdzie jej fragmenty są wyeksponowane w budynkach i chodnikach. Największym zbiornikiem wodnym w Toruniu jest staw Nagus na Rudaku, później Kaszownik obok starówki i kilka mniejszych. Jak już wcześniej wspomniałem Toruń prawie ze wszystkich stron otoczony jest przez obszary leśne, stanowiące tereny rekreacyjne – Barbarka, Las Bielawski, Bielański, Łysomicki, Papowski, Lasy Ciechocińskie, Puszcza Bydgoska, oraz trzy rezerwaty, rezerwat leśny Las Piwnicki – najdłuższy rezerwat ichtiologiczny w Polsce, rezerwat na rzece Drwęcy z ginącym minogiem rzecznym oraz unikatowo położony w centrum miasta rezerwat leśny Kępa Bazarowa – na wiślanej wyspie, naprzeciwko toruńskiej starówki.

     W Toruniu znajduje się duża liczba terenów zielonych, a miasto zalicza się do jednego z najbardziej zielonych w Polsce, około 30% powierzchni. Łączna powierzchnia lasów to 2755 ha. Główne parki skupione są w centrum na tzw. Plantach wokół starówki, gdzie po likwidacji średniowiecznych umocnień w XIX wieku wygospodarowano strefę zieleni wokół Starego Miasta, znacznie poszerzoną po rozebraniu nowożytnych i XIX-wiecznych fortyfikacji bastionowych w latach 20. XX w.

Teraz poznamy historię tego miasta 

     Obszar dzisiejszego miasta w epokach prehistorycznych znajdował się na styku trzech krain, miał dostęp do rzeki oraz dogodną przeprawę przez Wisłę, co sprawiło, iż osadnictwo na obszarze dzisiejszego miasta i w jego okolicy rozwijało się od paleolitu, ok. 9 tys. lat p.n.e. Przez Toruń prowadził także bursztynowy szlak. Około roku 1100 p.n.e. na obszarze obecnego zamku krzyżackiego funkcjonowała osada łużycka.

     W okresie od IX do XIII w. w tym miejscu wznosił się pierwotny słowiański gród toruński, otoczony drewniano-ziemnymi wałami, strzegący przeprawy przez Wisłę.

     Początek współczesnemu miastu dali Krzyżacy w 1230, dla których był on punktem wyjścia do podboju plemion pruskich i tworzenia państwa krzyżackiego. Pierwszą wzmiankę historyczną o Toruniu zawiera dokument lokacyjny z 28 grudnia 1233 roku wystawiony przez Hermana von Salza, mistrza krzyżackiego. W roku 1236, z powodu częstych powodzi nawiedzających te nisko położone tereny przeniesiono miasto w górę rzeki, w miejsce jego obecnego położenia. Nowe terytorium miasta określał odnowiony przywilej chełmiński z 1251 roku, wystawiony w miejsce starego, zniszczonego w pożarze. 13 sierpnia 1264 nadano prawa miejskie drugiej osadzie – Nowemu Miastu, od wschodu stykającemu się ze Starym Miastem. W 1454 r. oba miasta połączono, zachowując jednak dzielące je mury obronne.

     W 1280 r. Toruń stał się członkiem Hanzy.XIV-XV wiek to pierwszy okres szybkiego rozwoju miasta. Toruń stał się dużym ośrodkiem handlowym w Prusach, liczącym aż 20 tysięcy mieszkańców. 1 lutego 1411 w Toruniu zawarto I pokój toruński, kończący tzw. wielką wojnę polsko-krzyżacką 1409-1411.

     W 1440 r. Toruń był jednym z głównych organizatorów Związku Pruskiego i został siedzibą jego Tajnej Rady. W 1454 wybuchło powstanie antykrzyżackie, zburzono zamek krzyżacki. Był to początek polsko-krzyżackiej wojny trzynastoletniej. Dla wzmocnienia poparcia szlachty król polski w 1454 nadał słynne przywileje szlacheckie. Stało się to na Zamku Dybowskim, w podmiejskiej osadzie Nieszawa (obecnie dzielnica Torunia). 6 marca 1454 r. król Kazimierz IV Jagiellończyk na wniosek poselstwa Związku Pruskiego wydał akt inkorporacji Prus do Królestwa Polskiego i wcielił Toruń do Polski. W czasie wojny Toruń wsparł finansowo króla polskiego ogromnymi sumami pieniędzy (szacowanymi przez historyków na prawie 200 tysięcy grzywien, tj. kwotę równą dochodom ówczesnego Krakowa w ciągu 80 lat, a Poznania w ciągu 270 lat). 19 października 1466 II pokój toruński zakończył wojnę trzynastoletnią. W wyniku jego postanowień Toruń wraz z Prusami Królewskimi wszedł w skład państwa polskiego, uzyskując w nim wraz z Gdańskiem i Elblągiem pozycję uprzywilejowaną.

     Już w trakcie wojny trzynastoletniej Toruń otrzymał od króla Kazimierza Jagiellończyka tzw. privilegia Casimiriana (zwłaszcza tzw. wielki przywilej z 1457 r.), które określiły zasady politycznej odrębności Torunia oraz podstawy prawno-ustrojowej niezależności i silnej jego gospodarki aż do rozbiorów Rzeczypospolitej i włączenia go do Królestwa Prus w 1793 r. W ten sposób Toruń (podobnie jak Gdańsk i Elbląg) wyróżniał się na tle innych miast Rzeczypospolitej.

     Okres XVI i 1. poł. XVII w. to czas szybkiego rozwoju Torunia. Miasto bogaciło się na handlu wiślanym, składzie soli i towarów solonych, wielkich dorocznych jarmarkach międzynarodowych. 15 czerwca 1528 została otwarta w mieście mennica królewska, przy ulicy Mostowej, zastępująca dotychczasowe mennice: krzyżacką i miejską. W pierwszej połowie XVI w. rozpowszechniła się w Toruniu reformacja, do której przystąpiła znaczna część mieszczan. W 1557 r. Toruń stał się oficjalnie miastem luterańskim i jednym z ważniejszych ośrodków protestantyzmu w Rzeczypospolitej. W 1568 nastąpiło otwarcie Gimnazjum Akademickiego, a w 1594 uroczyste podniesienie go do rangi uczelni półwyższej (jednej z pierwszych w kraju). W 1595 r. z inicjatywy burmistrza Heinricha Strobanda rozpoczęto starania o założenie w Toruniu uniwersytetu.

W pierwszej połowie XVII w. Toruń, jako jedno z kilku największych i najbogatszych miast Rzeczypospolitej Obojga Narodów, zamieszkiwało, w zależności od szacunków, od ok. 12 tys. do 20 tys. mieszkańców. Dzięki przywilejom i pozycji gospodarczej Toruń wraz ze swoim patrymonium – pomimo że leżał na obszarze województwa chełmińskiego i był jego największym miastem – wyłączony był z administracji województwa, stanowiąc samorządną jednostkę autonomiczną.

     Druga połowa XVII wieku to czas osłabienia miasta ze względu na toczące się w jego rejonie wojny. W 1629 miasto odparło pierwsze oblężenia Szwedów. Rozpoczęto budowę fortyfikacji bastionowych, dzięki czemu Toruń stał się jedną z najpotężniejszych twierdz w Rzeczypospolitej. W 1645 w mieście odbyło się Colloquium charitativum, jedyne na świecie spotkanie ekumeniczne w celu pogodzenia katolików i protestantów. W 1658 wojska króla Jana Kazimierza po oblężeniu okupujących miasto Szwedów odzyskały Toruń.

     Od 24 września do 9 października 1703 doszło do katastrofalnego, najdotkliwszego w całej historii bombardowania miasta przez wojska szwedzkie, dowodzone przez Karola XII. Spłonęła znaczna część Rynku, ratusz i kościoły. W 1708 r. ludność miasta została zdziesiątkowana przez wielką epidemię dżumy.

     Na tle zaostrzających się w Rzeczypospolitej konfliktów religijnych 16 lipca 1724 doszło do tzw. Tumultu toruńskiego, zakończonego surowym wyrokiem sądu królewskiego i ścięciem protestanckiego burmistrza miasta Jana Godfryda Roesnera, co odbiło się głośnym echem poza granicami kraju, jako tzw. Toruński krwawy sąd. W 1767 r. została w Toruniu przez ewangelicką szlachtę zawiązana konfederacja toruńska.

    I rozbiór Rzeczypospolitej w 1772 r. pozostawił Toruń przy Polsce; wtedy po raz pierwszy z inicjatywy Rosji podejmowano starania w celu utworzenia wolnego miasta Torunia. Wywierana przez Prusy presja ekonomiczna na Toruń i Gdańsk, pozostające wciąż w granicach Rzeczypospolitej, przyniosła miastu straty gospodarcze. II rozbiór włączył Toruń w skład Królestwa Prus – Prus Zachodnich ze stolicą w Gdańsku. 24 stycznia 1793 wojska pruskie wkroczyły do miasta. Ludność zmniejszyła się z 10 tysięcy mieszkańców około roku 1772 do 6 tysięcy mieszkańców w 1793 r.

     Czasy napoleońskie dla Torunia oznaczały ogromne osłabienie gospodarcze, kontrybucje i zniszczenia. Na mocy traktatu w Tylży 7 lipca 1807 Toruń znalazł się w Księstwie Warszawskim. 21 kwietnia 1809 na trzy tygodnie Toruń stał się stolicą Księstwa Warszawskiego, będąc miejscem rezydowania ewakuowanego z Warszawy rządu. Po przegranej Napoleona 22 września 1815 na mocy postanowień kongresu wiedeńskiego Toruń wrócił do Prus.

     Okres pruski w XIX wieku to powolny rozwój gospodarczy i nowe inwestycje, ograniczone jednak przez uczynienie z miasta twierdzy. Linie kolejowe połączyły Toruń z Warszawą, Bydgoszczą, Poznaniem, Olsztynem, Chełmżą i Grudziądzem.

     Po I wojnie światowej w wyniku postanowień traktatu wersalskiego Toruń został przyznany odrodzonej Polsce. 18 stycznia 1920 wojska niemieckie opuściły Toruń. Miasto, będące siedzibą oddziałujących na całe Pomorze i Warmię polskich organizacji społecznych i naukowych, liczące w 1921 r. 37 356 mieszkańców, zostało stolicą województwa pomorskiego i zaczęło odzyskiwać dawną, przedrozbiorową pozycję. W 1933 nastąpiło otwarcie drugiego mostu przez Wisłę. W 1938 zapadła decyzja o utworzeniu w 1940 uniwersytetu w Toruniu, jako filii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W 1939 populacja Torunia wynosiła około 80 tysięcy mieszkańców; była trzecią największą spośród populacji miast w województwie pomorskim, po Bydgoszczy (przyłączonej do województwa w 1938 roku, ok. 142 tys. mieszkańców) oraz Gdyni (ok. 127 tys. mieszkańców).

     7 września 1939 do miasta wkroczył Wehrmacht, a Toruń znalazł się w prowincji Gdańsk-Prusy Zachodnie. 1 lutego 1945 bez większych zniszczeń Armia Czerwona zajęła Toruń.

     Po zakończeniu II wojny światowej, władze nowego województwa pomorskiego utworzono w Bydgoszczy, argumentując to przede wszystkim dwukrotnie większym skupiskiem ludności robotniczej w przeciwieństwie do Torunia. W zamian, w 1945 powołano Uniwersytet Mikołaja Kopernika, kontynuujący tradycje Uniwersytetu Stefana Batorego w Wilnie. Jednak nowe inwestycje przemysłowe i mieszkaniowe powstawać zaczęły dopiero w latach 60. i 70. XX wieku.

     1 czerwca 1975 Toruń stał się stolicą województwa toruńskiego. W 1999 zaplanowano nową reformę administracyjną, w której województwo toruńskie przestało istnieć. Wobec tego mieszkańcy Torunia starali się o dołączenie do województwa pomorskiego z siedzibą w Gdańsku. 1 stycznia 1999 zapadła decyzja o umieszczeniu w Toruniu władz samorządowych nowego województwa kujawsko-pomorskiego.

     Po 1989 miasto stało się centrum inwestycyjnym, naukowym i turystycznym regionu. Rozbudował się Uniwersytet Mikołaja Kopernika. Powstały nowe uczelnie, hotele, muzea. W 1997 wpisano zespół Starego i Nowego Miasta oraz ruiny zamku krzyżackiego na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturowego UNESCO, a w 2004 wybrano Toruń na ogólnopolską siedzibę Ligi Polskich Miast i Miejsc UNESCO.

     W 2007 rozpoczęły się starania Torunia o uzyskanie tytułu Europejskiej Stolicy Kultury 2016, jednak Toruń odpadł w rankingu.

Toruńskie Pierniki.

    Pierniki wyrabiano od średniowiecza. Wówczas zajmowały się tym cechy rzemieślnicze, które zazdrośnie strzegły swych receptur. Nowych pracowników przyuczano latami i nie dzielono się zbyt szybko swoją wiedzą. Awansowanie z czeladnika na piekarza było długim, skomplikowanym procesem, zależnym od umiejętności ucznia, humoru piekarza i potrzeb lokalnego rynku. W XVI i XVII wieku dochodziło do wielu konfliktów między czeladnikami i mistrzami, stawiającymi swoim podopiecznym coraz to nowe wymagania. W Toruniu nigdy nie brakowało bowiem producentów pierników i chętnych do ich wyrabiania.

Najstarsze wzmianki o toruńskim piernikarstwie pochodzą z XIV wieku. Źródła z czwartej ćwierci tego stulecia wymieniają kilkakrotnie niejakiego Niclosa Czana, nazywając go piekarzem, względnie ciastkarzem. Z pierwszych lat XV wieku pochodzi wzmianka o sprzedaniu wosku zakonowi krzyżackiemu przez toruńskiego piekarza Henryka Kuche, co dowodzi, że prócz Czana działali wtedy w Toruniu także inni piekarze.

     W XVI wieku źródła toruńskie mówią już wyraźnie o piernikarzach. Wymienia się Symeona Neissera, piernikarza zmarłego na zarazę w 1564. Nazwa "piernikarze" pojawia się także w statucie cechu "piekarzy chleba miękkiego i niewarzonego". Także klasztory wypiekały pierniki we własnym zakresie. XVI-wieczny kronikarz Szymon Grunau wspomina o zubożałym klasztorze Panien Cysterek na przedmieściu Torunia, gdzie zakonnice utrzymywały się z wypiekania pierników tak smacznych, iż eksportowano je nawet do obcych krajów.

     W 1751 miało miejsce otwarcie przez Gustawa Weesego w Toruniu nowoczesnej, jak na owe czasy, fabryki pierników. Była to najstarsza przemysłowa manufaktura w regionie i najstarsza firma na Pomorzu, istniejąca nieprzerwanie do dzisiaj. Firma miała kilka siedzib, ale ta z XVIII i XIX wieku zachowała się do dzisiaj. Mieściła się przy ulicy Małe Garbary na toruńskiej starówce.

     Obecnie w tym budynku znajduje się regionalny kujawsko-pomorski oddział firmy ubezpieczeniowej Warta SA, gdzie w godzinach pracy biura można oglądać zachowany piec, pomieszczenia fabryki, a nawet 200-letni komin.

     W 1907 kolejną fabrykę toruńskich pierników uruchomił Kaszuba Jan Ruchniewicz. Była to fabryka niezależna od fabryki Gustawa Weesego. Fabryka Weesego przeniosła się na Jakubskie Przedmieście. Obie fabryki (oraz kilka mniejszych warsztatów) istniało przez cały okres międzywojenny.

     Po 1945 istniejącą i zachowaną fabrykę Gustawa Weesego upaństwowiono, nadając nazwę Fabryka Cukiernicza Kopernik. Pozostałe mniejsze piekarnie zamknięto. Przez cały okres PRL istniał tylko jeden producent pierników toruńskich w kraju.

    Po 1989 prywatna przedsiębiorczość w Toruniu uległa znacznemu ożywieniu. Zaczęły powstawać mniejsze piekarnie, trudniące się wypiekiem pierników.

    W 2003 Firma Kopernik zastrzega nazwę "toruńskie pierniki" jako znak towarowy w Urzędzie Patentowym na wyłączność, a w 2007 na skutek interwencji jednego podmiotu i ponownego rozpatrzenia sprawy przez Urząd Patentowy prawo ww. firmy do znaku zostało unieważnione. W 2005 i 2006 doszło do kilku procesów o prawa do wypieku pierników przez wiele podmiotów, lub do prawa wyłącznego, jak chce Fabryka Cukiernicza Kopernik SA. Procesy trwają. We wrześniu 2007 WSA w Warszawie uchylił z przyczyn proceduralnych decyzję Urzędu Patentowego unieważniającą prawo ww. firmy do znaku.

Na koniec pokażę Wam kilka fotek z samego miasta.